Na cukrzycę choruje w Polsce około 3 mln osób, w tym zdecydowana większość, bo aż 90% to przypadki cukrzycy typu 2. Często pacjenci dowiadują się o tym, że chorują na cukrzycę w nieoczekiwanym momencie, przy okazji badań lub w czasie pobytu w szpitalu zupełnie z innego powodu. Diagnoza często wywołuje lęk i chaos w głowie z pytaniami- co dalej?

„Pacjent chory na cukrzycę, który wie więcej, żyje dłużej…”. Dr Elliott Joslin

Cukrzyca jest przede wszystkim chorobą przewlekłą, gdzie bardzo dużo zależy od pacjenta. Rola lekarza jest kluczowa, ale zaangażowanie pacjenta nie mniej ważne. Pacjent, który włącza się aktywnie, ma realny wpływ na przebieg i skuteczność leczenia. Podejmowane działania zminimalizują ryzyko powikłań cukrzycy, a to właśnie powikłania są najbardziej niebezpiecznym obliczem tej choroby.

Cukrzyca typu 2 rozwija się na skutek zaburzeń wydzielania i/lub działania insuliny. Czynnikami sprzyjającymi rozwój choroby jest otyłość, niska aktywność fizyczna oraz wiek 40+.

O ile na wiek i upływający czas nie mamy wpływu, o tyle możemy decydować o stylu życia, który odgrywa bardzo istotną rolę nie tylko w rozwoju cukrzycy typu 2, ale też w jej leczeniu.

Zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD), celem leczenia cukrzycy jest uzyskanie wartości docelowych w zakresie:

• glikemii
• ciśnienia tętniczego
• poziomu lipidów
• masy ciała

Przestrzeganie zaleceń dietetycznych stanowi jeden z elementów terapii cukrzycy. Dążenie do uzyskania prawidłowej masy ciała jest procesem długotrwałym, wymagającym cierpliwości i często wsparcia specjalisty. Czasem, oprócz cukrzycy pacjent cierpli na inne choroby lub zaburzenia metaboliczne, wtedy dopasowanie odpowiedniej diety może wydawać się trudne. W takiej sytuacji konsultacja z dietetykiem i ustalenie indywidualnych zaleceń stanowi istotny element leczenia.

Podstawowe zalecenia dietetyczne w cukrzycy typu 2 to zasady zdrowego żywienia czyli:

• regularna, umiarkowana aktywność fizyczna;
• kaloryczność przyjmowanych posiłków dostosowana do zapotrzebowania na energię oraz celu osiągnięcia i utrzymania prawidłowej masy ciała;
• regularność spożywania posiłków- 3 główne posiłki o stałych porach + opcjonalnie 1-2 zdrowe przekąski
• warzywa – przynajmniej 3 porcje dziennie
• produkty zbożowe- niskoprzetworzone, pełnoziarniste
• produkty mleczne- chude, preferowane mleczne produkty fermentowane
• mięso- chude, ograniczenie spożycia do 3xtydzień
• jaja, ryby, nasiona roślin strączkowych- należy włączać do diety
• tłuszcze- ograniczenie tłuszczów zwierzęcych na rzecz tłuszczów roślinnych.

Dodatkowe elementy diety w cukrzycy:

• kontrola ilości węglowodanów w posiłku
• główne źródło węglowodanów- produkty pełnoziarniste
• unikanie cukrów prostych- cukier, słodycze, ciastka, wyroby cukiernicze, dżemy
• ograniczenie spożycia cukru z owoców- małe porcje, tylko owoce z niskim indeksem glikemicznym (IG)
• zwiększeni spożycia błonnika pokarmowego- zboża pełnoziarniste, strączki oraz warzywa

Dlaczego dieta pomaga w leczeniu cukrzycy?

Właściwie skomponowaną dietą niestety nie wyleczymy cukrzycy, ale możemy ułatwić jej wyrównanie wraz z wprowadzonym leczeniem farmakologicznym i aktywnością fizyczną. Już zmniejszenie tkanki tłuszczowej brzusznej wpływa na lepsze wyrównanie cukrzycy.

Pamiętajmy, że cukrzyca jest związana z zaburzonym działaniem insuliny, która wydzielana jest z trzustki. Dochodzi do sytuacji, w której trzustka już jest na tyle przeciążona, że jej komórki się wyczerpują, zmniejszając produkcję insuliny. Niewystarczający poziom insuliny lub jej zaburzone i nieskuteczne działanie (insulinooporność) powodują wysoką glikemię czyli objawy cukrzycy.

Indeks glikemiczny

Są produkty, po spożyciu których poziom glukozy we krwi bardzo szybko się podnosi, wtedy zapotrzebowanie na insulinę także wzrasta. W diecie w cukrzycy należy więc dbać o to, aby wybierać takie produkty, które będą „odciążać” trzustkę, czyli wzrost poziomu glukozy po ich zjedzeniu będzie wolniejszy i tym samym zapotrzebowanie na insulinę będzie mniejsze. Dlatego stworzono indeks glikemiczny (IG) produktów czyli wskaźnik określający szybkość podnoszenia się poziomu glukozy po spożyciu danego produktu. W diecie w cukrzycy zalecane jest więc wybieranie produktów z niskim IG(<55) oraz unikanie lub ograniczenie produktów z wysokim IG (>70). Oprócz znajomości tabeli produktów pod kątem IG należy wiedzieć, że na wartość IG ma także wpływ:

• sposób przetworzenia i obróbki termicznej ( im bardziej rozgotowane i rozdrobnione tym wyższy IG)
• dojrzałość- im bardziej dojrzały owoc tym wyższy IG
• zbilansowany posiłek- obecność w posiłku białka, tłuszczu, błonnika obniża IG
• wielkość porcji
• ilość i forma skrobi- skrobia oporna obniża IG

Trudne nawyki

Naturalnie każdy pacjent zmieniając swoje nawyki żywieniowe będzie miał swoje ograniczenia i bariery. Mogą to być przyzwyczajenia kulinarne rodzinne, uzależnienie od słodkości, nieregularny styl życia i sen wynikający z trybu pracy, choroby towarzyszące lub też apatia i obniżony nastrój zmniejszający apetyt. W gabinecie spotykam się też często z sytuacją, gdzie pacjent ma przekonanie, że dieta dla diabetyka jest droga i to właśnie cena jest barierą. Zdrowa, dobrze skomponowana dieta w cukrzycy wcale nie musi być droga. Wybierając produkty sezonowe, jak najmniej przetworzone, z ograniczeniem tłustego mięsa i wyrobów mięsnych oraz przestrzegając powyżej opisanych zaleceń, inwestujemy w swoje zdrowie. Koszty leczenia będą rosły przy źle wyrównanej cukrzycy, a wpływ na taki stan ma nie tylko leczenie farmakologiczne, ale także bierna postawa pacjenta.

Jadłospis

Przykładowy jadłospis w cukrzycy, gdzie cena jest akceptowalna:

Śniadanie 1

owsianka + herbata bez cukru

• płatki owsiane górskie 4 łyżki
• jogurt naturalny- 1 opakowanie
• jabłko- ½ sztuki + szczypta cynamonu
• orzechy włoskie 4 sztuki,

Płatki owsiane należy zalać niewielką ilością wrzątku, odczekać kilka minut. Następnie dodać jogurt, pokrojone owoce, cynamon i posiekane orzechy

Śniadanie 2

Kanapka + herbata bez cukru

• chleb żytni razowy- 1 mała kromka
• ser twarogowy chudy lub półtłusty – 3 plastry
• olej rzepakowy lub lniany- łyżeczka
• ogórki kiszone- 2-3 sztuki

Twaróg wymieszać z odrobiną oleju, doprawić koperkiem, zjeść z pieczywem i warzywami.

Obiad

Gulasz drobiowy z kaszą + surówka, woda

• Mięso z piersi kurczaka -1 mały filet)
• Olej rzepakowy- 1 łyżka
• koncentrat pomidorowy- 1 łyżka
• papryka- 1/2 sztuki
• kasza gryczana- ½ woreczka
• surówka z kapusty kiszonej, tartej marchwi z odrobiną oleju lub oliwy- 1/3 talerza

Mięso drobno pokroić, doprawić ziołami, papryką mieloną, pieprzem ziołowym i podsmażyć na oleju. Następnie dodać pokrojoną w kostkę paprykę, można doprawić czosnkiem wg uznania. Po 5 minutach dodać koncentrat pomidorowy i podlać wodą. Dusić pod przykryciem 2-3 minuty. Podawać z ugotowaną kaszą i surówką.

Podwieczorek

• Jabłko ½ sztuki
• marchew 1 sztuka

Kolacja

Ryba duszona w warzywach z pieczywem razowym

• chleb żytni razowy- 2 kromki
• margaryna miękka do smarowania- 2 łyżeczki
• dorsz lub mintaj ½ fileta
• cebula- 2-3 plasterki
• włoszczyzna krojona-szklanka
• koncentrat pomidorowy- łyżeczka

Rybę rozmrozić jeśli była zamrożona. Doprawić czosnkiem i odrobiną soli i pieprzu. Włoszczyznę włożyć do garnka, podlać odrobiną wody, dodać cebulkę, koncentrat, wymieszać i zagotować. Na warzywa położyć rybę, w razie potrzeby podlać wodą, przykryć i gotować ok 15 minut. Nadmiar wody odparować. Powstałe danie podawać z pieczywem posmarowanym margaryną.